قاعده استیمان یکی از مهمترین قواعد فقهی است که فقها در ابواب گوناگون فقه در مورد آن بحث کرده اند
که منطبق با این قاعده ، امین اعم از اینکه امانت او مالکی باشد یا شرعی، نسبت به تلف مالی که در ید او قرار دارد ضامن نمی باشد به عبارت دیگر ضمان قهری ناشی از ید ازایشان برداشته می شود ، البته عدم ضمان او منوط به عدم تعدّی و تفریط است، قاعده مذکور دارای مستندات زیادی من جمله، کتاب و سنت است که ابواب مختلف فقه (ودیعه- عاریه- مضایه- وکالت و اجاره – رهن و ...) و همچنین ابواب گوناگون قانون مدنی مواد 168-328-493-556-569-589 و ... را شامل می شود.
چکیده ...............................................................................................................................................1
فصل اول:کلیّات............................................................................................................................................2
1 – 1 . قواعد فقهی......................................................................................................................................2
1 – 1 – 1 . تبین مفهوم قاعده فقهی..............................................................................................................2
1 – 1 – 1 – 1 . قاعده فقهی در لغت...........................................................................................................2
1 – 1 – 1 – 2 .قاعده فقهی دراصطلاح........................................................................................................3
1 – 1 – 2 - ممیّزات قواعد فقهی................................................................................................................3
1 – 1 – 2 – 1 . تفاوت قاعده فقهی و اصولی.............................................................................................3
1 – 1 – 2 – 2. تفاوت قواعد فقهی با مسائل فقه.........................................................................................4
1 – 1 – 2 – 3. تفاوت قواعد فقهی با ضابط فقهی.......................................................................................4
1 – 1 – 2 – 4 . تفاوت قواعد فقهی بانظریه ی فقهی...................................................................................5
1 – 1 – 2 – 5. تفائت قواعد فقهی با قواعد حقوقی.....................................................................................6
1 – 1 – 2 – 6 . تفاوت قواعدفقهی با دلیل فقهی........................................................................................7
1 – 1 – 2 – 7 . رابطه قاعده فقهی با حکم فقهی.........................................................................................8
1 – 1 – 2 – 8 . رابطه قاعده فقهی با أماره ی فقهی.....................................................................................9
1 – 1 – 2 – 9 . تفاوت قواعد فقهی با أشباه ونظائر.....................................................................................9
1 – 1 – 2 – 10. رابطه میان قواعد فقهی با یکدیگر...................................................................................10
1 – 1 – 3 . فوائد قواعد فقهی.....................................................................................................................10
1 – 1 – 4 . کیفیت قواعد فقهی..................................................................................................................12
1 – 1 – 5 . منابع قواعد فقهی.....................................................................................................................12
1 – 1 – 5 – 1 . منابع قواعد فقهی از نظر شیعه..........................................................................................12
1 – 1 – 5 – 2 . منابع قواعد فقهی اهل تسنن..........................................................................................14
1 – 1 – 5 – 3 . شیوه های استخراج قواعد فقهی(با توجه به منابع)..........................................................14
1 – 1 – 6 . اقسام قواعد فقهی....................................................................................................................15
1 – 1 – 6 – 1 . اقسام قواعد فقهی بر اساس منبع....................................................................................15
1 – 1 – 6 – 2 . اقسام قواعد فقهی بر اساس موضوعات..........................................................................16
1 – 1 – 6 – 3 . اقسام قواعدفقهی از نظر گستره ی اجراء(جریان شمول)................................................17
1 – 1 – 6 – 4 . اقسام قواعد فقهی از نظر کاشفیت..................................................................................17
1 – 1 – 6 – 5 . اقسام قواعد فقهی براساس متعلق...................................................................................18
1 – 1 – 6 – 6 . اقسام قواعدفقهی ازجهت پایه اساس............................................................................. 18
1 – 1 – 6 –7 . اقسام قواعد فقهی ازنظر جریان در حکم وموضوع.......................................................18
1 – 1 – 6 – 8 . اقسام قواعد فقهی از نظر داشتن ملاک..........................................................................19.
1 – 1 – 6 – 9 . اقسام قواعد فقهی از منظر رابطه فقه وحقوق..................................................................20
1 – 1 – 7 . سیر تاریخی قواعد فقهی..........................................................................................................21
1 – 1 – 7 – 1 . از نیاز تا بیان تدوین.......................................................................................................21.
1 – 1 – 7 – 2 . سیر تاریخی قواعد فقهی در میان مذاهب فقهی.............................................................22
1 – 1 – 7 – 2 – 1 . سیر کلی قواعد فقهی اهل تسنن...............................................................................22
1 – 1 – 7 – 2 – 2 . سیر تدوین قواعد فقهی اهل سنت...........................................................................23
1 – 1 – 7 – 2 – 3 . سیر تدوین قواعد فقهی مذهب فقهی امامیه.............................................................27
1 – 2 . مفهوم ضمان ..................................................................................................................................32
1 – 2 – 1 . ضمان درلغت........................................................................................................................32
1 – 2 – 2 . ضمان در اصطلاح..................................................................................................................32
1 – 3 . اذن وامانت.....................................................................................................................................35.
1 – 3– 1 . مفهوم اذن وماهیت حقوقی آن..................................................................................................35
1 – 3 – 1– 1 . مفهوم اذن ......................................................................................................................36
1 – 3 – 1– 2 . ماهیت حقوقی اذن.............................................................................................................36
1 – 3 – 1– 3 . اذن و عقود اذنیه................................................................................................................38
1 – 3– 2 . مفهوم امانت واقسام آن.............................................................................................................38
1 – 3 – 2 – 1 . امانت مالکی ....................................................................................................................38
1 – 3 – 2– 2 . امانت قانونی.....................................................................................................................40.
1 – 3 – 2– 3 . مقایسۀ امانت مالکانه و قانونی.......................................................................................... 41
1 – 4 . مفهوم تعدی وتفریط .....................................................................................................................43
1 – 4 – 1 . مفهوم تعدی.............................................................................................................................43
1 – 4 – 2 . مفهوم تفریط.........................................................................................................................43
1 – 5 . مفهوم تقصیر واقسام آن.................................................................................................................50
1 – 5 – 1 . تعریف تقصیر ومفهوم حقوقی آن..........................................................................................50
1 – 5 – 2 . اقسام تقصیر.............................................................................................................................51
1 – 6. قاعده استیمان...................................................................................................................................52
1 – 6 – 1 . امین ضامن نیست....................................................................................................................53
1 – 6 – 2 . در صورت تعدی و تفریط ضامن است...................................................................................53
فصل دوم : قاعده عدم ضمان امین(استیمان) در فقه..........................................................................55
2 – 1 . مستندات و مدارک قاعدۀ استیمان..................................................................................................55
2 – 1 – 1 . کتاب......................................................................................................................................55
2 – 1 – 2 . روایات...................................................................................................................................55
2 – 1 – 3 . اجماع.......................................................................................................................................57
2 – 1 – 4 . دلیل عقل................................................................................................................................58
2 – 1 – 5 . انتفای سبب ...........................................................................................................................58
2 – 1 – 6 . تسالم .....................................................................................................................................58
2 – 1 – 7 . قاعده غرور..............................................................................................................................59
2 – 1 – 8 . قاعده احسان.......................................................................................................................... 59
2 – 1 – 9 . قاعده علی الید........................................................................................................................60
2 – 2 . تمامیت قاعده استیمان.....................................................................................................................60
2 – 3 . عدم مسئولیت امین و مصادیق آن درفقه.........................................................................................62
2 – 3 – 1 .عدم مسئولیت امین درعقدودیعه...............................................................................................62
2 – 3 – 1- 1. عدم مسئولیت مستودع و مسئولیت در صورت تعدی و تفریط...........................................66
2 – 3 – 1- 2 . شرط عدم مسئولیت مستودع در صورت تعدی و تفریط...............................................70.
2 – 3 – 2 . عدم مسئولیت امین در عقد عاریه..........................................................................................71
2 – 3 – 2-1 . عدم مسئولیت مستعیر و مسئولیت در صورت تعدی و تفریط............................................72
2 – 3 – 2- 2 . شرط عدم مسئولیت مستعیر در صورت تعدی و تفریط....................................................75
2 – 3 – 3 . عدم مسئولیت امین درعقد اجاره............................................................................................76
2 – 3 – 3- 1. عدم مسئولیت مستأجر و مسئولیت در صورت تعدی و تفریط.........................................76
2 – 3 – 3- 2. شرط عدم مسئولیت مستأجر در صورت تعدی و تفریط...................................................78
2 – 3 – 4 . عدم مسئولیت امین در عقد وکالت..........................................................................................78
2 – 3 – 4- 1 . عدم مسئولیت وکیل و مسئولیت در صورت تعدی و تفریط.............................................79
2 – 3 – 4- 2 . شرط عدم مسئولیت وکیل در صورت تعدی و تفریط.......................................................80
2 – 3 – 5 . عدم مسئولیت امین در عقد رهن.............................................................................................81
2 – 3 – 5- 1 . عدم مسئولیت مرتهن و مسئولیت در صورت تعدی و تفریط............................................81
2 – 3 – 5- 1 . شرط عدم مسئولیت مرتهن در صورت تعدی و تفریط.....................................................82
2 – 3 – 6 . عدم مسئولیت امین در عقد مضاربه........................................................................................82
2 – 3 – 6- 1 . عدم مسئولیت مضارب و مسئولیت در صورت تعدّی و تفریط.........................................84
2 – 3 – 6- 2 . شرط عدم مسئولیت مضارب در صورت تعدّی و تفریط...................................................87
2 – 4 . قلمرو قاعده استیمان(موارد اجتماع اذن و مسئولیت)......................................................................88
2 – 4 – 1 . مقبوض بالسوم(مأخوذ بالسوم)...............................................................................................88
2 – 4 – 2 . مقبوض به عقد فاسد..............................................................................................................88
2 – 4 – 3 . تلف مبیع قبل از قبض............................................................................................................89
2 – 4– 4 . رضایت مالک در مال مغصوبه................................................................................................91
2 – 4 – 5 . لقطه و مجهول المالک.............................................................................................................91
2 – 4- 6 . تصرف اضطراری در مال غیر: اکل مال در مخمصه .................................................................91
2- 4- 7 . سازندگان و تولید کنندگان کالا.................................................................................................92
فصل سوم : عدم مسئولیت امین و مصادیق آن در حقوق ایران..........................................................93
3 – 1 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد ودیعه.....................................................................................93
3 – 1 – 1 . شناسایی ماهیت حقوقی ودیعه..............................................................................................93
3 – 1 – 2 . عدم مسئولیت مستودع..........................................................................................................95
3 – 1 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستودع................................................................96
3 – 1 – 4 . شرط عدم مسئولیت مستودع در صورت تعدی و تفریط......................................................98
3 – 2 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد عاریه......................................................................................99
3 – 2 – 1 . شناسایی ماهیت حقوقی عاریه..............................................................................................99
3 – 2 – 2 . عدم مسئولیت مستعیر.........................................................................................................101
3 – 2 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستعیر...............................................................102
3 – 2 – 4 . شرط عدم مسئولیت مستعیر در صورت تعدی و تفریط.....................................................105
3 – 3 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد اجاره....................................................................................106
3 – 3 – 1 . شناسایی ماهیت حقوقی اجاره............................................................................................106
3 – 3 – 2 . عدم مسئولیت مستأجر........................................................................................................107
3 – 3 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستأجر..............................................................107
3 – 3 – 4 . شرط عدم مسئولیت مستأجر در صورت تعدی و تفریط....................................................109
3 – 4 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد وکالت..................................................................................113
3 – 4 – 1 . شناسایی ماهیت حقوقی عقد وکالت...................................................................................113
3 – 4 – 2 . عدم مسئولیت وکیل............................................................................................................115
3 – 4 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی وکیل..................................................................116
3 – 4 – 4 . شرط عدم مسئولیت وکیل در صورت تعدی و تفریط........................................................118
3 – 5 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد رهن.....................................................................................120
3 – 5 – 1 . شناسایی ماهیت حقوقی عقد رهن......................................................................................120
3 – 5 – 2 . عدم مسئولیت مرتهن..........................................................................................................121
3 – 5 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مرتهن................................................................122
3 – 5 – 4 . شرط عدم مسئولیت مرتهن در صورت تعدی و تفریط......................................................123
3 – 6 . بررسی عدم مسئولیت امین در عقد مضاربه.................................................................................124
3 – 6– 1 . شناسایی ماهیت حقوقی عقد مضاربه...................................................................................124
3 – 6 – 2 . عدم مسئولیت مضارب........................................................................................................126
3 – 6 – 3 . اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مضارب.............................................................127
3 – 6 – 4 . شرط عدم مسئولیت مضارب در صورت تعدّی و تفریط....................................................128
نتیجه گیری...............................................................................................................................................130
فهرست منابع و مآخذ.................................................................................................................................134
